Hac veya Umre maksadıyla kutsal topraklara giden ve gidecek yolcuların Hac ve Umre ile ilgili terimleri ve kavramları öğrenmeleri, orada bulundukları zaman zarfında kendilerine büyük faydalar sağlayacaktır. Bu sebeple yerinde gezip gördüğümüz ve merakımızı peşimize takarak sorup anlamlarını öğrendiğimiz tüm Hac, Umre terimleri ve kavramlarını anlamları ile birlikte kısa ve net olarak çeşitli kaynaklar vasıtasıyla sizlere aktarmaya çalıştık. Rabbim istifade etmeyi nasip eylesin.
HAC VE UMRE İLE İLGİLİ TERİMLER, KAVRAMLAR VE ANLAMLARI:
KÂBE:
Sözlükte geometrik şekillerden “küb” anlamına gelen Kâbe, Mekke’de Mescid-i Haram denilen Cami-i Şerîfin ortasında yaklaşık 13 m. yüksekliğinde, 11-12 m. eninde taştan yapılmış kare şeklinde bir binadır. Kur’ân’da Kâ’be; bu ismin (Mâide, 5/97) dışında,el-beytü’l-haram (saygı duyulan ev) (Mâide, 5/2)el-beytü’l-muharrem (saygın kılınmış ev) (İbrâhim, 14/37.Mâide, 5/2)el-beytü’l-atîk (eski ev), (Hac, 22/29, 33),el-beytü’l-ma’mûr (imar edilmiş ev) (Tûr, 52/4) ve el-beyt (ev) (Bakara, 2/125, 127) isimleri ile zikredilmektedir.
Kâ’be, Beytullah (Allah’ın evi) diye de anılır.
Kâ’be’nin;
Doğu köşesine, Rüknü Hacer-i Esved,
Güney köşesine Rüknü Yemânî,
Batı köşesine Rüknü Şâmî,
Kuzey köşesine, Rüknü Irâki denir.
Kuzey batı tarafında Hatîm ve Mîzâb-ı Kâ’be,
Kuzey doğu duvarında, kapı,
Kuzey-doğu duvarı karşısında Makam-ı İbrâhim ve zemzem kuyusu,
Doğu köşesinde Hacer-i Esved vardır.
Kur’ân’da Kâ’be’nin İbrâhim ve İsmail (a.s) tarafından yapıldığı bildirilmektedir (Bakara,2/124129).
Kâ’be günümüze kadar bir çok kere tamir edilmiştir. Kâ’be, her sene, üzerinde hac âyetlerinin yazılı olduğu siyah ipek örtü ile örtülür.
HACER’ÜL ESVED:
Kabe’nin doğu köşesine tavafa başlama işareti olarak konmuş olan ve Hz. Muhammed (s.a.v.) cennetten gönderildiği haber verilen koyu renkli taştır.
HALK VE TAKSİR:
Umre’nin bitiminde erkeklerin ihramdan çıkmak için saçlarının tamamını kestirmelerine “halk”, bir miktar kestirmelerine ise “taksir” denir. Hanımların ise saçlarının herhangi bir yerinden az miktar kestirmeleri ihramdan çıkmak için yeterlidir.
HAREM BÖLGESİ:
Mekke-i Mükerreme ve etrafına yayılan, Allah tarafından “Harem Bölgesi” olarak tanımlanan, sınırları Hz. Muhammed (s.a.v.) tarafından işaret olunan, bitki ve canlıları koruma altına alınan geniş alandır.
HATİM, HİCR-İ İSMAİL:
Kabe’nin kuzey duvarı önünde bulunan yaırm daire şeklindeki duvara “Hatimé denir. Bu duvarla Kabe arasındaki boşluğa ise Hicri İsmail denir. Burası Kabe’nin iç kısmı ile aynı hükümde olup içinde sadece nafile namazlar kılanabilir.
HERVELE:
Erkeklerin sa’y yaparken yeşil direkler arasında kısa adımlarla ve koşmaya yakın hızda yürümelerine verilen isimdir.
İHRAM:
Hac veya Umre yapmak isteyen kişilerin sair zamanda helal olan bir kısım fiil ve davranışları, niyetle başlayarak, bu ibadet bitinceye kadar yasak kılınmasıdır.
İHRAM NAMAZI:
İhram elbisesini giyip Hac veya Umre’ye niyet etmeden önce kılınan iki rekatlı sünnet namazıdır.
İSTİLAM:
Tavafa başlarken ve tavaf esnasında her bir şavtta Hacer’ül Esved’i selamlamaya verilen isimdir. Ayrıca Hacer’ül Esved’den önce bulunan Rüknü Yemani köşesi de istilam edilir.
IZDİBA:
Erkeklerin tavaf esnasında sağ omuz ve sağ kolunu birlikte açık bulundurmalarıdır.
KİSVE (KABE ÖRTÜSÜ):
Saf ipekten dokunan ve üzerinde ayetler yazılı olan siyah renkli Kabe örtüsüdür. Ayrıca Kabe’nin iç duvarları da yeşil ve beyaz karışımı renklerden oluşan ayetler yazılı ipek kisve ile örtülüdür.
MAKAM-I İBRAHİM:
Hz. İbrahim’in Kabe’yi inşa ederken iskele olarak kullandığı ve ayak izlerinin bulunduğu taşın olduğu yer ve çevresidir.
MENASİK:
Hac ve Umre’nin eda edilişiyle ilgili amellerin tamamına menasik denir.
MİKAT:
Hill bölgesinde dünyanın diğer bölgerinden ayıran sınırlardır. Harem ve Hill bölgeleri dışında yaşayan dünya müslümanları, Hac veya Umre yapmak niyetiyle Mekke’ye gelirken bu sınırlardan ihramlı geçerler.
MÜLTEZEM:
Kabe’nin giriş kapısına verilen isimdir. Hacer’ül Esved köşesi ile kapının olduğu yer arasına “Mültezem” denmektedir.
NAFİLE TAVAF:
Umre tavafını ve sa’yını yapıp ihramdan çıktıktan sonra Mekke’de geçirilen zaman içinde ihramsız yapılan ve tavaf namazı kılınarak tamamlanan bir ibadettir.
RÜKN-Ü YEMANİ:
Kabe’nin güney köşesi olup, tavaf esnasında Hacer’ül Esved’e gelmeden önce istilam edilen yerdir.
SAFA VE MERVE:
Kabe’nin doğu tarafından yaklaşık 450 metre mesafede, sa’y ibadetinin başlangıç ve bitiş yeri olan iki tepenin adıdır.
SA’Y:
Safa’dan başlayıp Merve’de birmek üzere dört gidiş ve üç gelişten ibaret olan, usülüne uygun bir yürüyüştür.
ŞAVT:
Tavaftaki yedi dönüşten her birine şavt denir.
TAVAF:
Hacer’ül Esved köşesi hizasında niyet ve istilam ile başlayarak, Kabe’nin etrafında usulüne uygun olarak yedi defa dönmektir.
TAVAF NAMAZI:
Farz, vacip, sünnet ve nafile olan her tavaftan sonra kılınan iki rekat vacip namazıdır. Kılınış şekli ve okunan süreler yönüyle ihram namazı gibidir.
TEHLİL:
La ilahe illAllahu vahdehu la şerike leh lehülmülkü velehül hamdü vehuve ala külli şey’in kadir, demektir.
TEKBİR:
Allahü ekber Allahu ekber, la ilahe illAllahu vAllahu ekber, Allahu ekber velillahil hamd, demektir.
TELBİYE:
İhrama girenlerin, niyetle birlikte başlayarak söylemeleri gereken duadir. Lebbeyk Allahumme lebbeyk, lebbeyke la şerike leke lebbeyk, innel hamde venni!mete leke vel mülk, la şerikelek, demektir.
UMRE:
Mikatta hazırlanıp niyetlenerek Kabe’yi ziyaret ve tavaf edip, Safa ve Merve arasında sa’y yaptıktantan sonra saç kestirilip ihramın sona ermesiyle tamamlanan bir ibadettir. Hac mevsiminin dışında Kâbe ziyaret edilirse Umre adi verilir.
ZEMZEM:
Allah’ın Hz. Hacer ve oğlu Hz. İsmail’e ihsan ettiği ve kaynağı Kabe’nin doğu tarafında bulunan suyun adıdır.
RÜKN:
Sözlükte köşe ve bir şeyin aslı anlamına gelen rükn, bir hac terimi olarak hac ve umre ibadetini meydana getiren ve yapılmaması,umre veya haccı geçersiz kılan temel menasik demektir.Ayrıca Kâ’be’nin köşelerine de rükün denir.
RAVZA-I MUTAHHARA:
Temiz bahçe demektir. Bu tâbir; Medîne’de Mescid-i Nebevî’de Peygamberimiz (a.s.)’in kabri ile minberi arasındaki bölüme denir. 10×20 = 200 metrekarelik bir alandır. Peygamberimiz (a.s.) “Evimle minberim arası, cennet bahçelerinden bir bahçedir” buyurmuştur. (Buhârî, Fadlü’s-Salat. 6)
MÜZDELİFE:
İleri geçmek ve yaklaşmak anlamındaki “izdilâf” kökünden türeyen “Müzdelife”, Arafat ile Mina arasında Harem sınırları içinde bir bölgenin adıdır. Mina ile Müzdelife arasında “Muhassır Vadisi”, Müzdelife sınırları içerisinde Kuzeh dağı üzerinde“Meşar-i Harem” adında bir tepe vardır.Akşam ile yatsı namazı cem edilerek kılındığı için Müzdelife bölgesine “cem’” ) ismi de verilmiştir (Kurtubî, II, 421. İbn Kudâme, V, 283).
MİNA:
Mekke ile Müzdelife bölgesi arasında bulunan Harem sınırları içinde kalan bölgenin adıdır. Büyük, orta ve küçük cemreler buradadır. Bayram günleri şeytan taşlama görevi burada yapılır. Hac ile ilgili kurbanlar burada kesilir.
BAB-I CİBRİL:
Peygamber Efendimizin Medine-i Münevvere’de inşa ettiği mescidin doğu tarafındaki kıbleye yakın olan kapısı.
BAB`ÜR RAHME:
Rahmet Kapısı. Medine’de Peygamber Efendimizin yaptırdığı mescidin batı duvarındaki kuzey köşesine yakın olan kapısı.
BAB`ÜS SELAM:
1. Mescid-i Haram’ın doğu tarafına açılan, Bab-ı Şeybe de denilen kapı.
2. Mescid-i Nebi’nin batı duvarında kıbleye yakın olan Bab-ı Mervan olarak da bilinen kapı. Mescid-i Nebi’nin kapılarının en büyüğü ve en süslüsüdür.
BAB`ÜT TEVESSÜL:
1. Mescid-i Nebi’nin kuzeye açılan kapısı.
2. Hicretin ikinci senesi Receb ayında, kıblenin Kudüs’ten Kâbe’ye dönmesi emrolunca, mescidin Mekke’ye karşı olan kapısı kapatılıp, karşısına, Şam tarafına yeni bir kapı açıldı. Şimdi bu kapıya Babüt-Tevessül deniyor.
BEDEL:
Başkası adına hac yapan vekil kişi.
CEBEL-İ RAHME:
Arafat ovasının ortasındaki tepe. Rahmet Dağı demektir. Hz. Adem (a.s) ile Hz.Havva’nın buluştuğu yer.
CEBEL-İ SEVR:
Peygamberimizin Mekke’den Medine’ye hicret ederken ilk sığındığı yer.Sevr Dağı demektir.
CEM-İ TAKTİM:
Vakti girmemiş bir namazı, vakti giren bir namazla beraber kılmaktır. Hanefi Mezhebinde yalnız Hac mevsiminde arefe günü Arafat’ta, öğle ve ikindi, öğle vaktinde kılınır.Başka hiçbir zaman Cem’i Takdim caiz değildir.
CEM-İ TEHİR:
Vakti çıkan namazı, vakti giren namazla birlikte kılmaktır. Hac’da Arafat dönüşü akşam namazı , bilerek geciktirilip yatsı namazı ile yatsı vaktinde ve Müzdelifede kılınır.
CEMRELER:
Minâ’da birbirine birer ok uzaklıkta bulunan üç taş kümesidir. Bunlardan birincisine Cemre-i ula(Küçük Şeytan), ikincisine Cemre-i Vusta(Orta Şeytan), üçüncüsüne Cemre-i Akâ’be(Büyük Şeytan) denir.
ESHAB-I FİL:
Bir çok fil ile Mekke’yi yıkmaya gelen Yemen Valisi Ebrehe’nin ordusu Müzdelifeden sonra gelen Meşari Haramın yakınlarında Batn-ı Muhassır denilen yerde helak edilmiştir.
CENNET`ÜL MUALLA:
Mekke’deki kabristanın ismidir. Hz. Hatice ve bazı Sahabe-i kiram buradadır.
EYYAM-I TEŞRİK:
Zilhiccenin 9,10,11,12 ve 13. günleridir. Kurban bayramının arefesinin sabah namazından, dördüncü günün ikindi namazına kadar, 23 farz namazın akabinde, tekbir-i teşrik okunan günlere de denir.
KAYNAKLAR: UYANANGENCLİK.COM DANİMARKATDV.ORG DİZDARTUR.COM DERSİMİZ.COM